Pałac w Łężanach, położony nad Jeziorem Legińskim w gminie Reszel (woj. warmińsko-mazurskie), to jedna z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych rezydencji neobarokowych na Warmii i Mazurach. Historyczna wieś Łężany została założona dokładnie w 1359 roku. Pierwotna pruska nazwa „Lusijeins” pochodzi od słowa luisis – „ryś”. W średniowieczu wieś zmieniała właścicieli i nazwy – od Lossainen i Gross Losienen w XVII–XVIII w. po Gross Lozeinen i Loszeinen w XIX w. – a o rodzinie von Lossainen przypomina spolszczone nazwisko Luzjański (biskup Fabian Luzjański pochodził z tej miejscowości). W XVIII w. Łężany wyodrębniły się z dóbr sąsiednich Łegin, a w latach 1872–1885 majątek kupił Gustaw Fischer – założyciel dynastii von Fischer-Lossainen na Warmii.
Biblioteka pałacowa w Łężanach – oryginalne wnętrze z dębową boazerią i sztukateriami
Pałac w Łężanach – perła Warmii i Mazur
Właśnie z rodziną Fischer-Lossainen związana jest najbardziej znana historia Łężan. Ich syn, Reinhold (1870–1940), wykształcił się najpierw w szkole wiejskiej, potem w gimnazjum im. Wilhelma w Królewcu. W wieku 18 lat rozpoczął służbę w cesarskiej marynarce wojennej. W 1905 roku Reinhold zaręczył się i poślubił Edith von Rath – córkę Emila von Rath z Meklem koło Bonn. Z małżeństwa tego urodziła się córka Erika Renate (ur. 1907) oraz syn Reinhold junior (ur. 1909). W służbie morskiej von Fischer osiągnął stopień kontradmirała (Chef des Torpedo-Wesens) – według źródeł pełnił tę funkcję około 1909–1911. W 1910 roku uzyskał niemieckie szlachectwo i zmienił nazwisko na von Fischer-Lossainen. Majątek w Łężanach wraz z folwarkiem w Plenowie objął majoratem o powierzchni 628 hektarów, na którym rozwijała się cegielnia i młyn.
W latach 1909–1911 Reinhold von Fischer-Lossainen zlecił budowę okazałego pałacu – nowej siedziby swojej rodziny. Wzniesiono go w stylu neobarokowym, celowo nawiązującym do elegancji dawnej arystokracji pruskiej. Bryła pałacu ma formę prostokąta, z licznymi wieżami (większą, czworokątną z latarnią oraz mniejszą, ośmioboczną) i bogato zdobioną elewacją z boniowaniem, werandą i tarasami. Zwieńczenie mansardowym dachem i falującymi gzymsami dopełnia neobarokowy charakter budowli. Wnętrza pałacu zaprojektowano na 27 pokoi z salą balową i biblioteką, wyposażając je w ówczesne udogodnienia: centralne ogrzewanie, elektryczność i łazienki z bieżącą wodą.
Architektura i wnętrza pałacu
Wnętrza pałacu zachowały niemal niezmieniony układ i styl z czasów budowy. Ściany i sufity reprezentacyjnych pomieszczeń zdobią bogate sztukaterie i boazerie, typowe dla architektury neobarokowej. W salonach i bibliotece stoją dębowe szafy wbudowane oraz eleganckie kominki – zarówno marmurowe, jak i kaflowe ceramiczne. Oranżerie i pokoje kąpielowe wyposażone były w dekoracyjne glazurowane kafle z motywami rodzajowymi oraz oryginalne urządzenia sanitarne – np. w łazience zachowała się oryginalna kabina prysznicowa i żeliwna wanna z epoki.
Wnętrza zdobią również stylowe detale stolarki i oświetlenia. Drzwi i okna mają ozdobne gzymsy i okucia, a żyrandole i kinkiety odbijają dawną świetność rezydencji. Unikatowym elementem pałacowej kolekcji jest zachowana zabytkowa łazienka ze zdobionym piecem na gorącą wodę, dekoracyjną umywalką i kafelkami – wszystko w oryginalnym stanie od początku XX w.
Oryginalna łazienka w pałacu: glazurowane kafle i sprzęty z początku XX w.
W piwnicy pałacowej odkryto malowidła przedstawiające herby cesarskiej marynarki wojennej – prawdopodobnie był to osobista „podpis” kontradmirała Reinholda, upamiętniający jego służbę morską. Park przylegający do rezydencji, z licznymi alejami lip i dębów ma ponad 200 lat – pomnik przyrody, który otacza dawny teren spacerów rodziny von Fischer-Lossainen.
Życie codzienne mieszkańców rezydencji
Ukształtowanie założenia i wyposażenie pałacu świadczą o luksusie życia jego pierwszych właścicieli. Oprócz wygodnych salonów, gościńca i sali balowej, w pałacu znajdowały się pomieszczenia służby, magazyny i kuchnie. Własny system wodociągowy pałacu obejmował nawet pompę kafarową na pobliskim strumieniu, która siłą wody tłoczyła wodę do zbiornika dachowego w budynku gospodarczym – zapewniając zaopatrzenie w wodę dla całego folwarku. Na terenie gospodarstwa korzystano również z dzwonu dworskiego, który oznajmiał koniec i początek dnia pracy dla pracowników folwarcznych.
Codzienne życie arystokratów toczyło się w eleganckim otoczeniu parku i ogrodów przypałacowych. Z okien salonów roztaczały się widoki na formalne gazony, aleje lipowe i romantyczne zakątki nad Jeziorem Legińskim. W wolnych chwilach państwo Fischer(-Lossainen) odpoczywali w altanie czy na tarasach, a zimą ogrzewali reprezentacyjne sale centralnym ogrzewaniem. Podróże i wypady do lasu ułatwiał prywatny stawiany przy pałacu konny powóz, a młodsi członkowie rodu jeździli do szkoły w Królewcu, krótko po ukończeniu pięknego gimnazjum im. Wilhelma, do którego uczęszczał Reinhold w młodości.
Reinhold von Fischer-Lossainen dbał także o duchową stronę życia swoich bliskich. W folwarku w Łężanach i pobliskich Leginach istniały ogrodzone cmentarze rodzinne. W lesie na północ od pałacu wzniesiono neogotyckie mauzoleum rodowe Fischerów, z dobudowaną kaplicą na planie krzyża. Był to kompleks, w którym spoczął sam Reinhold (pochowany w metalowej trumnie obok zmarłej w 1922 r. Edith). W dniu pogrzebu kontradmirała w jeziorze zatopiono nawet jego prywatną łódź (jacht admirała) na pamiątkę. Po drugiej stronie wału stoi kaplica katolicka przekształcona po wojnie na parafialną.
Losy pałacu po 1945 roku
Podczas II wojny światowej pałac przetrwał bez większych zniszczeń – chociaż bolszewiccy żołnierze zajęli rezydencję w styczniu 1945 r., z jakichś powodów oszczędzili główny budynek (spłonęły jedynie inne obiekty folwarczne Fischerów). Po wojnie majątek przejęto i utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1954 r. cały kompleks trafił do Wyższej Szkoły Rolniczej w Olsztynie (później Akademii Rolniczo-Technicznej, dziś Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego). Akademia Rolnicza przekształciła pałac na ośrodek wypoczynkowy dla pracowników naukowych, urządziła tam także pokoje konferencyjne i pracownie badawcze.
W latach 90. rezydencja gościła już polityków – pałac został wydzierżawiony przez posła SLD Tadeusza Matyjka, pełniąc rolę miejsca spotkań elit politycznych (gościł m.in. dwóch prezydentów Polski i Litwy). Po długich procesach sądowych w 2003 r. pałac wraz z parkiem i zabudowaniami wrócił w ręce Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Dziś pałac jest udostępniany zwiedzającym okazjonalnie – przykładowo w czasie Nocy Muzeów lub Europejskich Dni Dziedzictwa można wejść do wnętrz z przewodnikiem. Wraz z rosnącą popularnością Pałacu i zainteresowaniem odwiedzinami - W październiku 2025 roku UWM wprowadził wstęp biletowany. Przychód ze sprzedaży biletów ma być przeznaczony na utrzymanie Pałacu. Działanie to spotkało się z bardzo pozytywnym przyjęciem Internautów. Bilety obecnie kosztują niecałe 30 zł. O terminie zwiedzania UWM i Pałac Łężany informują na swoich kontach na Facebooku. Warto się spieszyć z zakupem wejściówek, ponieważ rozchodzą się błyskawicznie. Dzięki starannej konserwacji pałac i cały zespół pałacowo-parkowy zachowały się niemal w pierwotnym kształcie, co czyni je wyjątkowym zabytkiem – jednym z nielicznych tak dobrze zachowanych wilhelmińskich majątków pałacowych w Polsce
Pałac w Łężanach jako plan filmowy
Pałac w Łężanach zyskał również sławę filmowych plenerów. W 2018 roku scenerie rezydencji posłużyły za plenery do nagradzanego filmu „Kamerdyner” w reżyserii Filipa Bajona – wnętrza przedstawiają dawną rezydencję pruskiej arystokracji von Krauss (w rzeczywistości von Fischer-Lossainen). Wnętrza pałacu i otaczający go park uwieczniono także w serialu Canal+ „Tysiąc” w reżyserii Anny Kazejak.
Podsumowanie
Dzięki łączeniu secesyjnej elegancji i historycznej atmosfery, Pałac w Łężanach stał się „czasową kapsułą” – monumentalną pamiątką po pruskiej arystokracji, która pomimo burzliwych dziejów dotrwała do naszych czasów niemal bez uszczerbku. Odsłaniając nowe fakty (m.in. w opracowaniu „Warmińska Kapsuła Czasu: Pałac w Łężanach…”), historycy coraz dokładniej poznają życie Reinholda von Fischer-Lossainen i kolejnych mieszkańców rezydencji. Kompleksowy remont i rzadkie udostępnianie pałacu sprawiają, że jest on nie tylko świadkiem przeszłości, ale i żywym miejscem spotkań i poznawania kultury Warmii i Mazur.
Przypisy: Informacje w artykule opracowano na podstawie literatury i źródeł internetowych, m.in. encyklopedii i publikacji lokalnych
0 Komentarze